#borsa #kripto #btc
Öncelikle Luna coin nedir ile başlayım bilgi kirliliğini önlemek için. Luna coin Terra ağına(ekosistem) ait bir coin. Terra ağında iki adet ana coin var. Biri LUNA, diğeri ise 1 dolara sabit olması gereken UST coin. Bu ikisi birbirine göbekten bağlı. Yani Luna dediğimiz kripto da deneysel bir ürün. Sunmuş olduğu teknoloji ile star proje olarak da anılıyordu. Luna'nın çalışma prensibi algoritmik bir sistem. Basitçe Ust fiyatını 1 dolara sabitlemek için tasarlanmış akıllı kontratlar üzerinde algoritmalar kullanılıyor. Yani mesela piyasada ust değeri 1 doların altın düşerse eğer algoritmalar yeni Luna basımı yaparak Luna arzını arttırıyor ve satılan Luna'larla UST besleniyor ve 1 dolara getiriliyor. Ust'ye talep çok olursa da sistemin tam tersini algoritmalar otomatik bir şekilde yapıyor. Kabaca böyle. Aynı zamanda olası likit sıkıntılarına karşı da Luna vakfı Btc,avax,eth gibi kriptoları rezervlerinde tutuyor ve gerekirse satıp UST'yi destekliyor. 1,5 milyar dolarlık 45bin btc, bir o kadar da eth ve avax da almışlardı son zamanlarda. Bunun için de ayrı havuzları var defi protokolleri ve sıcak cüzdanlarda. Peki ne oldu da kulağa hoş gelen bunca yapı hiç oldu?
Öncelikle Luna Vakfı'nın sahibi Do Kwon'dan bahsetmek gerek. Do Kwon zamanında Microst'ta da çalışmış G.Kore'nin en zengin adamlarından biri. Son zamanlarda Luna'ya olan talep arttıkça Do Kwon daha çok kamera karşısına geçmeye ve twitter da attığı twitlerle star çocuk olmaya çalışıyordu. Egosu tavan olmuştu. Hatta daha geçen hafta verdiği bir röportajda çok fazla kötü proje olduğunu ve altcoinlerin %95'inin yok olacağını söylemişti. 1 hafta geçmedi o röportaj üstünden, kaderin cilvesi. Do Kwon'un bu durumundan da bahsettikten sonra ne kadar ezilmeye müsait olduğunu da anlamışsınızdır. Oscar gecesinde Denzel Washington, Will Smith'e tokat olayından hemen sonra ne demişti hatırlayın: "Şeytan seni en çok yükseldiğin anda ziyaret eder." Do Kwon'un da durumu buydu kısaca.
Saldırganların ne yaptığından önce Anchor protocolden de bahsedeyim. Anchor protocol Terra ağında çalışan bir defi modülü. Uzun bir zamandır yıllık %19 stake ödülü veriyor UST kitleyenlere. Burda milyar dolarlar seviyesinde UST kitlemişti insanlar. Defilarda genelde yapılan tradelerden komisyonlar gelir ve yine tek bir havuz olmaz. Genel defi mantığı tüm kripto paraların bankacılık sisteme gibi bir havuza kitlenmesi ve ilgili tokenın üretiminin devam etmesi ve bunun karşısında verilen ödül mantığına dayanır. Fakat Anchor protocol'de bu durum sadece UST kitleme ve karşılığında UST alm üzerine kurulmuştu. Yani sistemden bağımsız konuşursak ponzi şemasını acaip andırıyor. Peki Terra ağı üzerinde neden UST %19 stake ödüllü veriliyordu? Bu Do Kwon'un pazarlama stratejisi. Yani insalar hem çok fazla talep gösterdi haliyle Luna yükselen yıldız olarak 0,5 dolarlardan 120 dolarlara kadar geldi. Kitlenen Ust'ler de aynı zamanda işletiliyordu %19 ödülleri karşılamak için ama zaten luna çok fazla yükseldiği için likit sıkıntısı pek yok gibiydi.
Saldırganların ne yaptığına gelebiliriz artık. Bu arada saldırganlar büyük ihtimal direkt Wall Street'in kendisi. Şimdi olay şöyle gerçekleşti. Öncelikle saldırganlar bir süre 1 milyar dolarlık UST topladılar. Üstüne bir de gidip 3 milyar dolarlık btc borçlanması yaptılar. Bunları yapanların küçük bir grup vs. olmadığı buradan çok kolay bir şekilde anlaşılıyor zaten. Saldırganlar piyasada bir miktar btc satışı ile başladılar ve bu tip durumlarda stabil coinlere geçişin hızlanması beklenir insanların panik satışlarıyla. Luna vakfı en başta çeşitli defi protokolleri üzerindeki ustleri o yüzden çekmeye başladı ve oradaki havuzlar büyük oranda boşaldı. Daha sonra saldırganlar gidip 1 milyar dolarlık ustyi binance üzerinden market satışıyla boşaltmaya başladılar ve 1 dolar sabiti haliyle inmeye başladı. Bu arada da saldırganlar UST ve Luna üzerine sosyal medya kanallarını kullanarak FUD haberler yaymaya başladılar. Terra'nın algoritmaları da bu esnada otomatik olarak Luna basımına başladı satmak ve UST'yi 1 dolara dengelemek için fakat saldırganlar o sırada ellerindeki Btc ile Luna'yı baskıladılar ve aynı zamanda da çok önceden ayarlanmış Binance futures üzerinde devasa short işlemleri açmaya başladılar. Sosyal medya kanallarının da etkisiyle insanlar Luna'yı satmaya başladılar. Sonra baktılar ust de düşüyor ve bir panikle hem borsalardaki UST'yi zararına satmaya hem de Anchor Protocol üzerinden stakedeki Ust'lerini çekmeye çalıştılar. Durum kitlesel bir olay olmaya başladı. Bu arada Luna vakfı sanırım durumu fark edip Luna basımını bir süre manuel durdurdu ve o sırada btc ve ust biraz yükseldi. Sonra binance futures üzerindeki botlar bir durum olduğu fark edilip kapatıldı. Hem kişisel botlar hem de binance in botları. O anda da alım botları devre dışı kalınca short işlemleri öyle bir hızlandırdılar ki Luna fiyatını inanılmaz bir şekilde aşağı çaktılar. Ust paniği daha da arttı. Bu panik esnasında Terra vakfı ellerindeki likit btc ve diğer altları da satmaya başladı durumu kurtarmak ve likit sağlamak için. Luna gibi bir coinde bunlar yaşanırken Terra vakfının elinde avax da tuttuğu bilindiği için avax fiyatı da düşmeye başladı btc ve eth ile beraber. E haliyle panik dalgası diğer altcoinlere sıçradı. Shorta katılan herkes lunayı daha da aşağıya çekti. Oluşan hacim binance futures üzerinde 30milyar doları bulurken tüm merkezi borsalarda spot dahil 200 milyar dolar civarını 1-2 gün içinde buldu. Şimdi durum kısaca böyle. Peki Binance ve diğer borsalar bu acayip durumu görüp neden işlemleri o an durdurmadı. En ufak hack olayında çok hassas davranan borsalar neden müdahale etmedi. Bence basitçe hacim için göz yumdular. Çünkü ne kadar çok spot, marjin, futures işlem o kadar komisyon ve para demek. Bi kere borsalar kasayı doldurdu. Ha borsalara ne diyeceksiniz bu durumda ama böyle bir etki tüm kripto para ekosistemini sarsmış oldu. Sonuçta Luna dediğimiz şey tüm ekosistemin %2 si sadece. Bir de bu arada Terra Luna vakfı çok yanlış yaptı bana kalırsa. Borsalarla konuşup anında UST tradeini durdurmaları gerekirdi. Sonra da likit ile toparlayabilirlerdi. Onun yerine doğru kararlar alamadılar. CZ bugün açıklama yaptı Terra vakfına planlar sunduk ust ve lunayı kurtarmak için ama geri dönüş alamadık diye. Plan sunduğu zaman zaten iş işten geçmişti. Bugün de delistler çoğu paritede gerçekleşti zaten kalan da askıya alındı.
Bu işin arkasında Wall Street olma ihtimali yüksek. Goldman Sachs'ın USDC stable coini desteklediği ve birebir yatırımcısı olduğu biliniyorken aksini düşünmek saflık olur. Do Kwon kendini çok ön plana çıkarmıştı ve milyar dolarlık btc, eth,avax gibi varlıkları da rezerv olarak almaya başlamıştı vakıf. Vakfın güçlenmesini istemediler ve Luna deneyinin ne kadar yanlış olabileceğini gösterdiler. Tabii burda dediğim gibi vakıf süreci iyi yönetseydi bütün bunlar yine de yaşanmayabilirdi ve Luna, UST kurtarılabilirdi. Onca insanın parası pul oldu. 200 milyar dolar farklı ceplere girdi. Bugün batan insanların intihar haberleri üzücü. Kripto vs. farketmez olaya kumar gibi yaklaşılırsa sonuç aynı. İmar bankasında tr'de de gördük bunu. Daha büyük örnekler veriyim 90'ların sonunda İsviçre, frangı 1,2ye sabitleyip bir sürü isanın batmasına neden oldu. Sterlin de benzer olaylar yaşandı. Mortgage krizinde büyük şirketler ve çalışanları zengin olurken dünyada açlık ve işsizlik tırmandı. Yine intihar haberleri gelmişti vs. Örnekler çok...
Peki son noktaya gelelim. Bu Luna krizinin sonucu ne oldu? Birincisi stable coin regülasyonlarının hızlanması sağlancaktır en başta. İkincisi btc'de 29k kırılımı gerçekleştirilip, büyük altcoinlerde de ciddi satışlar yaşatıldı ve alttan toplandı. Daha da bitmemiş olabilir. Normalde 5 aydır düşen bir abd borsası vardı ve DXY 105 seviyesine gelmişti. Btc 29'u kırmıyordu ama bu olayla yapıştırdılar. Ha bana kalırsa Luna olmasa başka bir şey olurdu çünkü genelde paranın nasıl el değiştireceği eknomik verilerle de desteklenerek önceden çizilir. Sonra biz Luna olmasaydı btc 29 u kırmazdı deriz vs. Bu tüm şeyler için geçerli, btc bir örnek sadece. Şimdi diğer stabil coinler, kripto ve dünya piyasasına geçeceğim.
Stabil coinler için Luna deneyi başarısız oldu. Temel sebebi UST'nin mevcut yapısını sadece Luna coine bağlaması ve kripto yada çeşitli rezerv varlıklarla yeterli seviyede desteklenmemesi. Peki diğerleri neler? Neden onlara bir şey olması çok daha zor?
Öncelikle pek bilmediğiniz Maker Dao protocolü üzerinden çıkmış olan DAI:
Dai direkt olarak 1 dolara sabit bir stable coin. Mevcudiyetini direkt kripto varlık rezervlerine dayamış durumda. Genelde btc,eth,maker gibi likitleri defi ve sıcak cüzdanlarda tutuyor. Gerektiğinde de bu ana coinlerde likit sıkıntısı olmadığı için fiyatı hızlı bir şekilde sabit tutabiliyor. Yani kendine bağlı başka ıvır zıvır bir durumu yok. O yüzden çok sağlam.
USDC,USDT,BUSD,USDP'ye gelelim şimdi de:
Bu stable coinlerin her biri 1 dolara eşit. Bunlar ise 1 dolara eşit olmak için kripto varlık rezervi tutmuyorlar. Direkt geleneksel varlıkları tutuyorlar. Yani mevcut sahip oldukları coin adetleri kadar kadar yada büyük bir yüzdesi kadar diyelim direkt nakit ABD doları, Amerikan Hazine bonosu, finansal şirket fonları ve ABD tahvilleri tutuyorlar. Olası 1 doların altına inme durumlarında önce nakit rezervleri kaydırarak likit yaratıyorlar sonra da tahvil ve bonoları bozduruyorlar ihtiyaç olursa. Ara sıra marketteki hacme göre sapmalar yaşansa da dengelemiş oluyorlar yani kısa sürede. USDC'nin arkasında direkt wall street var diyebiliriz. Usdt zaten özel bir şirket, en eskisi ve en büyüğü hacim olarak. Busd direkt binance'in. Usdp de abd de regüle bir kurum olan Pax şirketine ait.
Şimdi Abd'de regülasyonlar gelirse bu stable coinlerin mevcut rezervlerini abd bankalarında yada dünya genelindeki bilinen büyük bankalarda tutması isteyecektir ve denetleycektir. Zaten stable coin işine alışverişi kolaylaştırdığı için Powell da sıcak bakıyor. Ha gelecekte ama devletler dijital paralarını çıkardıklarında bu stable coinler yerine merkezi borsalarda daha çok direkt dijital para kullanımına geçilecektir.
Öncelikle yazının bir yerinde de bahsettiğim gibi ve hepinizin bildiği gibi bir süredir Fed faiz arttırmaya başladı ve daralmaya başlayacağını açıkladı. Bunu enflasyonu kontrol etmek için yapacaklar ve bastıkları trilyonlarca doları yavaş yavaş geri çekecekler. Ama takdir edersiniz ki bu devasa para bir anda geri gelmeyecektir. Dünyada covid, savaş, işsizlik dahil bir sürü denge var ve rezerv para olarak tüm yük doların yani onun sahibi olan FED'in elinde. Fed'in faiz arttırım haberleri ile beraber yukarı çıkmaya başlayan DXY 105 seviyelerine yani son 20 yılın en yüksek seviyesine geldi. Bu sırada sterlin, euro, jpy gibi major para birimleri ise dolar karşısında değer kaybediyor. Euro 5 yıl önceki seviyelerinde. Abd borsa endeksleri ortalama %25-30 civarında son 5 aydır düşüyor. Abd büyük bazı hisse senetleri %75-80 değer kaybetti. Netflix, paypal bunlardan bir kaçı. En büyük şirketlerin hisseleri de örneğin amazon %45 değer kaybetti. Yani dünyadaki mevcut finansal durum bir süredir iyi değil ve 5 ay oldu. Bir noktada piyasanın toplamaya başlaması gerekir çünkü fed şu anki halini daha da ileriye götürmeye başladığında dünyada bir reset beklerim. Ama ondan önce bir kitleme yaşanmalı ki zenginler biraz daha vursun. Bu kitlenmeden önceki panik satışlarıyla yaşanan mal değişimi sürecindeyiz şu an diye düşüyorum. Yani bu yıl abd borsalarında bir ralli yaşanmalı ve ardında 1-2 yıllık süreçte endekslerde %50-60 düşüşler görmeliyiz diye düşünüyorum. İşte o zaman bu basılan dolarların geri dönüşü için de yeterli zaman ve alan kalmış olacak. Maksimum 8-9 ay içinde ralli yaşanmalı kademeli olarak. Sonrası için ise dediğim gibi piyasadan beklentim 2001 krizine benzer bir çöküş olacak ve bunun bir bahanesi olacak. O bahane nedeniyle olduğu söylenecek vs. Tıpkı covid yada mortgage da olduğu gibi.
emeğinize sağlık, çok faydalı bir yazı olmuş.
Şunu okumayacak adamlar battım diye dolaşıyor, bence özeti böyle olayın.
Merhaba. Maalesef yazıda çok fazla hatalı ve eksik bilgi var.
Olabilir tabi %100 bilsem zaten teknoseyire ayıracak vaktim olmazdı 😀
@nonegro Ali Hocam, makaleye eklenmesinin iyi olacağını düşündüğünüz kısımları ve hatalı/bilgiler konusunda ekleme ve düzeltme metni kaleme alırsanız, sizin gibi USA piyasası hakkında bilgili ve tecrübeli birinden, biz de bir şeyler öğreniriz. @yazinc Yasin Beyin gelecek öngörüsü kısmına takıldığınızı düşünüyorum?
Bu uzun ve güzel yazı için teşekkür ederim. Alıntı sanmıştım önce ama sizin kaleminizden çıktığını görünce ayrıca sevindim. Sektöre uzak insanlar için bazı terimleri ve konuları biraz daha detaylandırabilirsiniz bence. Basitce "defi" nedir? Terra likititeyi neden 3-4 farklı pool yayyıp, saldırganlara sığ bir UST piyasası bıraktı? Biance tüm luna-UST short pozisyonlarını kapatamaz mıydı, sonuçta BIST ya da Wall Street de borsalarda yapılabilirsa bu yasaklama Biance da kendisi yapamazmıydı?
Yarın mesai başlıyor. Önümüzdeki cumartesi, pazar tekrar sabah kahvaltısından sonra anlatmaya çalışırım. Bu arada binance teklif etmiş yanıt gelmemiş. ancak tavsiyeyler konusunda da geç kalınmış gibi. Soruşturma açıldı, artık mahkeme esnasında öğreniriz bu durumları.