@orcunfix Tüketiciye neden geliyoruz, nereden çıktı hocam anlamadım ki, banane tüketiciden ya! Ben Linux fanatiği vs. değilim, neyi kanıtlıyorsun bana? Sokaktaki adam ne kullanıyorsa kullansın, ben Linux denemesi yapılacaksa bunun sertifikalı ve üretici desteği olan cihazlarla yapılmasının daha sorunsuz bir deneyim sunduğunu söylüyorum, o kadar. Mainline kernel'de olmayan yamalar verebiliyorlar bu sayede sürücü vs. uğraşmadan tertemiz kullanıyorsun.

Diğer konuya gelirsek, Dell, Lenovo, Acer Türkiye'de ve dünyada Linux'lu laptop satıyor; diğer markaların zaten bir önemi yok pazar payı içerisinde. Senin ülkende siyasi hesaplara alet edildiği ve üzerinden rant elde edildiği için bu konuda bir düzenleme olmaması, olanların da bozulması bambaşka bir konu, yeri burası değil.

@orcunfix Hocam, ortada aslında bir problem yok. Sorun gibi görülen şey, Linux’a bakış açısındaki farktan kaynaklanıyor. Linux, senin de bildiğin gibi, ticari meta olarak satılan bir işletim sistemi değil; sadece bir çekirdek. Linus Torvalds’ın geliştirdiği bu çekirdek, POSIX uyumlu GNU araçlarıyla birleşince bir işletim sistemi oluyor. Dolayısıyla “Linux” dediğimiz şey, aslında Debian, Arch, Fedora gibi dağıtımların ortak zemininde çalışan bir bileşen, yekpare bir şey degil. Bu yüzden "Linux" diye yekpare bir varlıktan bahsetmek teknik olarak hatalı — Windows, macOS ya da TempleOS gibi bütüncül sistemlerle karşılaştırmak yanıltıcı olur. Hatta teknik olarak Debian’ı Hurd ya da BSD çekirdeğiyle de başlatabilirsin, çünkü dağıtım mantığı çekirdekten ayrıdır.

LFS (Linux From Scratch) bunun en uç örneğidir: Her şeyi kendin derleyerek tamamen sana özel bir sistem oluşturabilirsin. Bu; init sisteminden, C kütüphanesine, paket yöneticisinden masaüstü ortamına kadar her şeyin özelleştirilebildiği bir ortam sağlar. Yani burada üretici sensin. Bu durumun getirdiği esneklik, elbette öğrenme eğrisiyle birlikte gelir. Örneğin bir Gentoo kullanıcısı çekirdek yapılandırmasını kendisi yapar, hangi modüllerin statik, hangilerinin dinamik yükleneceğine kadar karar verir. Bu da donanım optimizasyonu açısından büyük avantajdır, ama sıradan bir kullanıcıya karmaşık gelebilir.

Ticari yönüne gelince; evet, Linux’un ciddi bir kurumsal pazarı var ama bu pazarda satılan şey sistemin kendisi değil, hizmet ve destek. Red Hat Enterprise Linux (RHEL) gibi dağıtımlar, sistemin yanında SLA (Service Level Agreement) ve LTS (Long Term Support) gibi güvencelerle birlikte gelir. Canonical’ın Ubuntu Advantage servisi ya da SUSE’nin kurumsal çözümleri de benzer şekilde çalışır. Bu sistemler çoğu zaman sistem yöneticileri için optimize edilmiştir; örneğin SELinux ya da AppArmor gibi güvenlik modülleri varsayılan olarak gelir ve politikaların elle düzenlenmesi gerekir. Son kullanıcı için değil, kurumsal ortamlar için tasarlanmışlardır.

Linux dağıtımları, tek bir amaca hizmet eden ürünler değil; kimisi masaüstü kullanımına, kimisi sunucuya, kimisi gömülü sistemlere, kimisi siber güvenlik eğitimine yöneliktir. Kali Linux, Alpine, Raspberry Pi OS, Tails gibi örnekler tamamen farklı kullanım senaryoları için inşa edilmiştir. Dolayısıyla burada “Linux zor” demek yerine, “benim kullanım senaryoma uygun dağıtım hangisi?” sorusunu sormak gerekir. Çünkü bu ekosistemde sistem sana göre değil, sen sisteme göre şekil alırsın. Bu felsefi ve teknik uyum sağlanamazsa, evet, hayal kırıklığı kaçınılmaz olur..

Linux dünyasında önemli olan şu: “Sen ne yapmak istiyorsun?” sorusunun cevabıdır. Sistem sana hizmet etmiyor, sen sistemi istediğin hale getiriyorsun. Beklenti ters kurulursa, yani Windows gibi hazır bir deneyim beklersen hayal kırıklığı yaşarsın. Çünkü burada üretici sensin. Ayrıca bu yapı bir zaaf değil, bir avantajdır: çünkü sistemi anladıkça her şey senin kontrolünde olur. Terminal açmadan oyun kurmak isteyenle, gömülü sistem optimize eden adamın ihtiyaçları bir değil. Ve bu evrende her ikisine de yer var. Ama kimse kimseye "bana özel sistem yapılsın" demiyor — isteyen yapıyor, yada yapamıyorsa parasını verip yaptırıyor.

@orcunfix Bilgisayar sadece x86 veya amd64 mimarisine sahip masaüstü ve laptoplarla sınırlı değil ki. Öyle olsaydı belki "hazır kurulu sistem" fikri her yerde geçerli olabilirdi. Ama günümüzde bilgisayar dediğimiz şey; router’dan Android telefonlara, gömülü sistemlerden akıllı buzdolabına, otomobillerdeki bilgi-eğlence sistemlerinden arama-kurtarma robotlarına kadar çok geniş bir spektruma yayıldı. Bu sistemlerin çoğu zaten özelleştirilmiş, optimize edilmiş ve Linux türevleriyle çalışıyor. Örneğin Android, Linux çekirdeği üzerine kurulu; ama Google onu kendi cihaz mimarisine, ihtiyaçlarına göre şekillendiriyor. Aynı durum OpenWrt veya Yocto projeleriyle router ve gömülü sistemlerde de geçerli.

Yani senin “her şeyi kullanıcıya bırakmak mantıksız” dediğin yapı zaten bu ekosistemde farklı seviyelerde uygulanıyor. İster derinlemesine özelleştirilmiş bir gömülü sistem olsun, ister Debian tabanlı kullanıcı dostu bir masaüstü dağıtımı; herkes kendi ihtiyacına göre ya hazır bir çözüm seçiyor ya da özelleştirme yoluna gidiyor. Fast food analojine katılıyorum ama eksik: Marketten hamburger malzemesi almak da bir tercihtir, fastfood zincirinden sipariş vermek de, kendi çiftliğini kurmak da. Linux dünyasında hepsi mümkün. Ubuntu veya Pop!_OS kullanarak “hazır hamburger” tüketmek de var, Gentoo ya da LFS ile çiftlik kurmak da. Önemli olan, seçeneklerin varlığı.

Ayrıca masaüstü tarafındaki bu "her şey hazır olsun" beklentisi, bilgisayarın evrimine uygun ama evrensel değil. Senin dediğin gibi BIOS’lar grafik arayüzlü oldu, çünkü donanım üreticileri bile artık kullanıcı deneyimine önem veriyor. Ama örneğin bir embedded developer için hala U-Boot, bare-metal firmware’ler ve headless sistemler geçerli. Sıradan kullanıcı için hazır sistemler önemli ama bilgisayar sadece sıradan kullanıcıdan ibaret değil. Özellikle özgür yazılım, donanım çeşitliliği ve sektörel ihtiyaçlar düşünüldüğünde; Linux’un bu kadar açık ve esnek olması, bir lüks değil, zorunluluk halini alıyor.

Eğer bilgisayar dünyası sadece “masaüstü + Windows + oyun oynama” üçgeninde var olsaydı, senin dediğin gibi, sistemlerin özelleştirilebilirliğinin sınırlandırılması daha makul görünebilirdi. Fakat bugün elimizdeki tablo çok daha geniş ve karmaşık. Masaüstü kullanıcı deneyimi üzerinden genelleme yapmak, Linux dünyasını anlamak açısından sığ kalıyor.

@orcunfix Tam olarak burada ayrışıyoruz işte. Konu sadece masaüstü PC deneyimi olsa dahi, Linux’un "belirli bir kitleye hitap eden" bir ürün olarak kalması onun yetersizliğinden değil, doğası gereği özelleştirilebilir ve modüler olmasından kaynaklanıyor. Windows gibi “tek kalıptan çıkmış”, her kullanıcıya aynı deneyimi vermeye çalışan sistemlerle karşılaştırıldığında, Linux dağıtımları farklı kullanıcı tiplerine farklı çözümler sunuyor. Bu bir zayıflık değil, aksine kullanıcıya tercih hakkı tanıyan bir güçtür.

Masaüstü deneyiminden bahsediyorsak, KDE Plasma, GNOME, XFCE gibi onlarca arayüzden dilediğini seçebilir, istersen macOS benzeri bir masaüstü, istersen Windows benzeri bir yapı oluşturabilirsin. Fedora, Pop!_OS, Ubuntu, Zorin OS, Elementary gibi sistemler doğrudan kullanıcı dostu masaüstü deneyimi sunmak için tasarlanmıştır. Yani kullanıcı “sıfırdan her şeyi ben kurmalıyım” gibi bir zorunlulukla karşı karşıya değil.

“Linux sadece belirli bir kitleye hitap ediyor” demek, tıpkı otomobillerin sadece spor araçlardan ibaret olduğunu söylemeye benziyor. Evet, bazı Linux dağıtımları teknik bilgi isteyen, elle yapılandırmaya dayalı olabilir ama bu sadece bir seçenek. Öte yandan Linux Mint veya Zorin gibi dağıtımlar, teknik bilgisi sınırlı kullanıcılar için özel olarak optimize edilmiş durumda. Sürücü tanıtmak, yazılım kurmak, güncelleme yapmak gibi işlemler çoğu modern dağıtımda artık Windows’tan daha kolay hale geldi. Steam'in Linux sürümünün gelişimi, Proton projesi sayesinde oyun performansı bile rakip sistemlerle başa baş hale geldi. Valve’ın geliştirdiği Steam Deck cihazı, Arch Linux tabanlı özel bir sistemle geliyor ve binlerce kullanıcı bunu hiç Linux bilgisi olmadan kullanabiliyor.

Linux sadece router’larda, gömülü sistemlerde kullanılıyor gibi bir yaklaşım, ekosistemin ne kadar geniş olduğunu gözden kaçırmak olur. Android’in milyarlarca cihazda çalışması Linux’un teknik başarısıdır. Otomotiv, uzay, IoT, güvenlik, yapay zekâ, sunucu sistemleri, oyun konsolları... Her alanda Linux var ve masaüstü de bunun bir parçası. Masaüstü deneyimi tartışılabilir ama bu deneyimin varlığı ve geliştirilebilirliği inkâr edilemez.

Linux’un genişliğini ve çeşitliliğini “konu sapması” olarak görmek yerine, onun esnekliğinin ve kapsayıcılığının doğal sonucu olarak okumak gerekiyor. Eğer bir sistem sadece dar bir kullanıcı kitlesine yönelik olsaydı, Google, Valve, Tesla, Meta, NASA gibi devler altyapılarını bu çekirdeğin üzerine kurmazdı. Masaüstü Linux da gelişmeye devam ediyor, ama kullanıcı olarak sistemin bizim için ne yaptığı kadar, bizim sistemden ne beklediğimiz de önemli. Beklentimizi doğru koymazsak, hayal kırıklığı kaçınılmaz olur. Ama doğru dağıtımı seçersek, Linux bize ne yapabileceğimizi göstermekle kalmaz, nasıl geliştirebileceğimizi de öğretir.

@orcunfix Cevap yapay zekâ değil, sadece yazdıklarımı edit ettiriyorum. Çünkü ben de farkındayım, hayvan gibi imla hatalı wall of text yazınca kimse okumuyor; o konuda gerçekten kötüyüm 🙂
Sana bir ara How Linux Works kitabını (No Starch Press'ten) göndereceğim, ingilizce sorun değilse. Ondan sonra daha da bana linux zor vay efenim komunite hıyar diye gelme 😀